1. Czy wiesz, że…

Opryszczka jest chorobą zakaźną wywołaną przez wirusy z rodziny Herpes. Nazwa wirusów została zapożyczona z czasów Hipokratesa. To właśnie jemu przypisuje się opisanie po raz pierwszy  okresowo „przypełzających” zmian na wargach, o charakterystycznym wyglądzie.

Po grecku herpeton znaczy pełzać, co odzwierciedla zdolność szerzenia się zmian na skórze. Starożytni medycy trafnie zaobserwowali zjawisko nawrotowości opryszczki, związane ze zdolnością latencji wirusów z rodziny Herpes.

Zmiany opryszczkowe, popularnie nazywane „zimnem”, pojawiają się zazwyczaj na wargach lub w jamie ustnej – te wywoływane są przez wirusa opryszczki pospolitej typu 1, czyli HSV-1 (skrót od Herpes Simplex Virus). Natomiast wirus HSV-2 odpowiedzialny jest za zmiany opryszczkowe poniżej talii – głównie na narządach płciowych. Zdarza się też odwrotnie – nie jest to jednak dla człowieka korzystne zjawisko, gdyż wirus HSV-1 ma większą nawrotowość. Opryszczka narządów płciowych, ze względu na lokalizację i unerwienie, jest bardzo uciążliwa i bolesna.

2. Jak dochodzi do zakażenia wirusem opryszczki?

Wirus opryszczki typu 1 (HSV-1) przenosi się z wydzieliną z powstających pęcherzyków, ze śliną oraz przez bezpośredni kontakt z błonami śluzowymi i skórą, np. przy pocałunkach, przez picie z jednego naczynia, wspólne sztućce, ostrza do golenia, ręczniki etc. Najbardziej zaraźliwy jest płyn z pęcherzyków – zawiera największą ilość wirusa. Ślina osoby zakażonej w czasie objawów opryszczki zawiera znacznie mniejsze ilości wirusa – 100–1000 razy mniej niż pęcherzyki1. Do zakażenia dochodzi zwykle poprzez kontakt z osobami mającymi widoczne zmiany na ustach, choć możliwe jest również zakażenie od osoby bez wyraźnych objawów. Wirus szybko ginie w temperaturze pokojowej oraz po wyschnięciu, dlatego przenoszenie się opryszczki przez przedmioty lub drogą kropelkową należy do rzadkości.

Do pierwszego w życiu zakażenia, czyli zakażenia pierwotnego, dochodzi najczęściej we wczesnym dzieciństwie. Możemy się jednak zakazić w każdym wieku. Odsetek dorosłych ludzi zakażonych HSV-1 wynosi około 90%. Jak to rozumieć? Gdyby zbadać swoiste przeciwciała, okazałoby się, że posiada je prawie 90% populacji. Badania wykazują, że co trzeci Polak powyżej 15. roku życia ma objawy opryszczki2,3. Opryszczka wargowa może pojawić się jednorazowo, ale szacuje się, że nawroty ma 15–40% ludzi.

3. Zjawisko latencji, czyli zrozumieć nawrotowość opryszczki

Podczas pierwszego zakażenia wirus wnika przez błony śluzowe lub uszkodzoną skórę do wnętrza komórek, rozmnaża się, czyli replikuje w komórkach nabłonka i skóry, zakaża komórki nerwowe czuciowe, przemieszcza się do zwojów nerwowych i tam czeka, żeby kiedyś powrócić w sprzyjających dla niego warunkach.

Naukowo to ujmując: zjawisko latencji to zdolność przetrwania w ustroju zakażonego człowieka z możliwością okresowej reaktywacji. To szczególna cecha rodziny herpeswirusów.

Do czynników sprzyjających nawrotom opryszczki należą: infekcje górnych dróg oddechowych, stres, przemęczenie, nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV, menstruacja, niektóre zabiegi medycyny estetycznej, urazy w okolicach czerwieni wargowej, przyjmowanie leków immunosupresyjnych i wszystkie stany, które osłabiają naszą odporność.

4. Przebieg opryszczki

I. Okres wylęgania

Okres wylęgania opryszczki wynosi 1–26 dni, zwykle 6–8.

Pojawienie się zmian na wargach poprzedzone jest okresem zwiastunowym, są to tzw. objawy prodromalne. W miejscu, w którym niebawem pojawią się pęcherzyki, można wtedy odczuwać pieczenie, mrowienie, świąd, a czasami nawet ból. Każdy, kto kiedykolwiek doznał takich objawów, bez trudu je rozpozna – to ważne, żeby już wtedy zadziałać farmakologicznie i przyjąć acyklowir!

II. Wysyp zmian

A. Pojawiają się pęcherzyki wypełnione płynem na podłożu zapalnym (rys. 1).

B. Faza „ślimaczenia” (rys. 2)

Dochodzi do wycieku płynu surowiczego zawierającego wirusa. Odczuwa się wtedy największy dyskomfort zarówno z powodu bólu wywołanego pękającymi wargami, utrzymującej się wilgotności zmian, jak i estetyki. Zmiany są wtedy bardzo widoczne. Czasami może dojść do rozsiania wirusa, zwłaszcza przy rozdrapywaniu pęcherzyków lub przy niewłaściwej higienie. Odpowiednio wcześniej przyjęty acyklowir ogranicza nasilenie wyżej wymienionych objawów.

C. Gojenie (rys. 3)

Dochodzi do przysychania pęcherzyków i powstawania strupa. Po wygojeniu usta potrzebują nawilżenia, gdyż są przesuszone. Proces gojenia trwa kilka dni. Wirus wraca w stan uśpienia. Będzie czekał na kolejną sposobność. Z powodu zjawiska latencji nie możemy się go pozbyć na stałe, ale dzięki odpowiedniemu leczeniu i wpływaniu na czynniki upośledzające odporność możemy go kontrolować.

5. Acyklowir – lek z wyboru w terapii opryszczki wargowej. Inteligentny pogromca wirusa

Mimo istnienia kilku podobnych czynnych substancji przeciw HSV, nadal lekiem z wyboru przeciw opryszczce wargowej pozostaje acyklowir, dzięki swojej skuteczności i bezpieczeństwu stosowania.  Można powiedzieć, że jest to lek działający „inteligentnie” – wybiórczo atakuje komórki zawierające wirusa. Należy do tzw. analogów nukloezydowych hamujących replikację (namnażanie się) wirusa, poprzez wbudowywanie się w jego strukturę i uniemożliwienie przepisywania materiału genetycznego – a tym samym wygaszanie jego prawidłowych cyklów rozwojowych3. Hamowanie  powstawania nowych kopii wirusa skutkuje wyciszeniem objawów, przyspiesza gojenie się zmian. Acyklowir jest tzw. prolekiem, co oznacza, że musi zostać aktywowany w organizmie, aby nabyć właściwości farmakologicznych do walki z wirusem. Można powiedzieć, że lek „uzbraja się” w zakażonych wirusem opryszczki komórkach, co sprawia że poziom aktywnych postaci acyklowiru jest w nich 40–100 razy wyższy w porównaniu z poziomem w komórkach niezakażonych.

Acyklowir jest lekiem bezpiecznym i dobrze tolerowanym przez pacjentów, dlatego jeśli to konieczne, może być stosowany przez długi okres czasu. Wśród rzadko występujących objawów ubocznych najczęściej wymieniane są bóle głowy, dolegliwości żołądkowo-jelitowe i nefrotoksyczność.

6. Acyklowir w formie tabletek – o skuteczności

Acyklowir w leczeniu nawrotowej opryszczki w codziennej praktyce lekarskiej jest stosowany doustnie, w wygodnej postaci tabletek. Jednak zawsze jest jakieś „ale”… Ten inteligentnie działający lek ma niską biodostępność, co znaczy, że z podanej dawki wchłania się jedynie 15–20%. Ma też krótki okres półtrwania – średnio około 3 godzin. W praktyce oznacza to, że skuteczne stężenie leku we krwi zmniejsza się stosunkowo szybko. Pacjenci dziwią się, dlaczego lekarz przepisując acyklowir, zaleca przyjmowanie leku pięć razy na dobę – służy to utrzymaniu w organizmie wysokiego stężenia leku, skutecznie hamującego replikację wirusa. Nie trzeba jednak w środku nocy budzić się, żeby przyjąć lek w równych odstępach. Ostatnią dawkę stosujemy jak najpóźniej, przed położeniem się spać, a pierwszą – jak tylko wstaniemy.

Najlepsze efekty leczenia acyklowirem obserwuje się, jeśli lek jest przyjęty już w okresie objawów prodromalnych (kiedy pojawi się świąd i/lub mrowienie miejsca, w którym można zauważyć zmiany). Tak wcześnie przyjęty lek szybko ograniczy rozmnażanie się wirusa, czego efektem będzie skrócenie czasu utrzymywania się wirusa w wydzielinach i szybsze gojenie zmian skórnych. Oznacza to również ograniczenie w czasie dyskomfortu i dolegliwości bólowych.

7. Jak leczyć opryszczkę?

Odpowiedź jest prosta: leczyć jak najszybciej acyklowirem. Podany w okresie prodromalnym lub w pierwszej dobie wystąpienia wykwitów łagodzi ból i przyspiesza gojenie zmian chorobowych. Skuteczność acyklowiru jest bardzo wysoka; oporność występuje u mniej niż 1% populacji4.

W leczeniu opryszczki acyklowir stosuje się doustnie w postaci tabletek w dawce 200 mg 5 razy dziennie przez 5 dni lub 400 mg 3 razy dziennie lub 800 mg 2 razy dziennie.

Jeśli opryszczka pojawia się często, w celu profilaktyki nawrotów stosuje się acyklowir w dawce 400 mg p.o. 2 razy dziennie przez 4–6 miesięcy.

Na podstawie przeprowadzonych analiz wykazano, że stosowanie acyklowiru w dawce 400 mg 5 razy dziennie skraca czas trwania infekcji o 1 dzień i zmniejsza czas trwania dolegliwości bólowych o 1–3 dni. Natomiast stosowanie doustne acyklowiru w dawce 400 mg 2 razy dziennie przez okres 4 miesięcy zmniejsza liczbę nawrotów choroby o 53%3,5,6.

Istotnym elementem terapii wydaje się także stosowanie preparatów miejscowych zawierających acyklowir. Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że miejscowa aplikacja 5% kremu z acyklowirem skraca czas trwania choroby o 2 dni4,6. Wygodną, łatwą do stosowania i przechowywania jest nowa na rynku postać leku, jakim jest sztyft – idealny do stosowania w podróży.

 

Piśmiennictwo:

  1. Kuchar E. Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej u dorosłych. Medycyna Praktyczna.
  2. Żaba R. Opryszczka, półpasiec, ospa wietrzna. Wydawnictwo Termedia. Poznań 2011, rozdział III:45–83.
  3. Poole CL; James SH. Antiviral Therapies for Herpesviruses: Current Agents and New Directions. Clinical Therapeutics 2018; 40(8).
  4. Lesiak A, Narbutt J. Kompleksowe leczenie opryszczki wargowej. Forum Dermatologicum 2017; 3(4):147–151.
  5. Szenborn L et al. Polish consensus guidelines on the use of acyclovir treatment and prevention of VZV and HSV infecions. J. Infect. Chemotherapy 2015; 1–7.
  6. Cernik C, Gallina K, Brodell RT. The treatment of herpes simplex infection: an evidence base review. Arch. Intern. Med. 2008; 168(11):137–1144, doi:10.1001/archinte.168.11 1137.